Texto e fotografías: María Berini Pita da Veiga
–
Dun xeito un tanto fortuíto, despois dun ano cheo de viaxes pola provincia de Ourense, xurdiu a idea de comezar unha serie adicada á arquitectura popular. De cada vez, no camiño de volta á casa, os carteis da estrada sinalando a proximidade dos pendellos de Agolada, na comarca pontevedresa do Deza, tentábame a facer unha reportaxe individual, mais non foi ata descubrir a existencia dunha gran concentración de canastros –hórreos en español– no concello da Merca, que naceu na miña cabeza este proxecto conxunto.
Daquela a primeira parte desta nova serie comeza no concello ourensán de A Merca, moi próximo a capital da provincia e ben comunicado por autovías. Esta localidade xa fora protagonista dunha reportaxe en mariaberini.es, a conto da marabillosa igrexa románica de San Pedro da Mezquita, moi singular dentro do que se ven chamando románico rural. Esta vez, sen embargo, a temática da excursión foi ben distinta, e para explicala baseareime no impresionante traballo de Miguel Anxo Araújo Iglesias, bispo galego vencellado a este municipio por vía familiar, «A Merca: antropoloxía dun concello galego».
–
–
Acontece coa arquitectura popular algo semellante ao que eu afirmaba cando escribía sobre románico rural. A historia e a identidade dun pobo explícase de xeito significativo e global cando temos en conta todos os elementos que o definen e describimos a todos os protagonistas, sen excepción. Cómpre, polo tanto, falar de grandes monumentos e importantes creadores, mais tamén daquel patrimonio que achega información sobre a vida e os costumes do pobo, en todos os seus estratos. Velaí está a importancia da arquitectura popular e dos museos etnográficos –dos meus favoritos, aínda que poida sorprender, dada a paixón que sinto polas artes–. Cos canastros da Merca ou os pendellos de Agolada evocamos as trafegas da vida diaria nas aldeas de Galicia. Esta é a razón de que, na miña opinión, sexan visitas tan emocionantes, nun plano sentimental, e moi importantes, desde o punto de vista histórico.
–
–
Os canastros de A Merca foron agrupados no espazo que hoxe vemos –Campo da Feira, A Merca– na década dos anos 70, por decisión dos seus propietarios. A singularidade da visita reside na alta concentración destas construcións, máis de trinta, no mesmo espazo. Citan algunhas fontes de Internet que sería unha das máis amplas de Europa. E recolle Araújo unha reflexión importante: polo feito de non seren necesarios hoxe en día, xa non se constrúen canastros, e daquela estes constitúen unha verdadeira reliquia da arquitectura popular que debe ser protexida desde o punto de vista do patrimonio histórico-artístico. Segundo as noticias dos xornais provinciais como La Región, os canastros da Merca serán rehabilitados neste 2023 (enlace á nova).
–
–
Partindo das explicacións de Araújo, o hórreo, tamén chamado canastro ou cabaceiro, ven sendo «unha casiña pequena erguida en varios pés e destinada a gardar e secar o millo antes de degrañalo para mandalo ó muíño», aínda que en xeral, podería utilizarse para almacenar calquera produto seco.
As medidas da construción poderían ser moi variadas en función da riqueza da casa. No relativo aos materiais empregados, o mais habitual era a madeira, aínda que algún construíase por enteiro en pedra. Por funcionalidade, a orientación do canastro tiña que ser pensada previamente, cara o sol e nun lugar ben ventilado.
O corpo de madeira adoita ser rectangular e vai sostido por catro ou máis pes de pedra, segundo a súa lonxitude. O tellado ou cuberta ten un sistema de armazón como o das casas, con trabes e balaústres verticais, e sempre vai a dúas augas con tellas no exterior. O piso do canastro tamén é de madeira e nun dos lados menores sitúase a porta, idéntica ao resto das paredes.
–
–
–
Tiven a sorte de poder desprazarme aos canastros de A Merca a primeira hora da mañá dun día laborable, polo que a tranquilidade para desfrutar da visita e facer a reportaxe foi total. E aínda por riba, despedinme do concello cun paseo por San Pedro da Mezquita, sen a obriga de repetir fotografías como nas últimas ocasións. Porque de cando en vez é un luxo poder fotografiar por pracer e máxime nunha aldea a que lle teño tanto gusto. A reportaxe sobre a igrexa pódese ler seguindo esta ligazón.
–
–
–
–
Se non estivésemos a falar de conxuntos, outros hórreos galegos salientables son os de Araño, Carnota, Lira ou Poio, segundo diferentes puntos de vista como lonxitude, capacidade, deseño, etc.
–
BIBLIOGRAFÍA
ARAÚJO IGLESIAS, M. A. (1997). A Merca: antropoloxía dun concello galego. Vigo: Ir Indo edicións
–
–
mariaberini.es 