Texto e fotografías: María Berini Pita da Veiga
–
«Vin de Santiago a Padrón / cun chover que era arroiar (…)»
Poema Miña casiña, meu lar en Follas Novas (1880)
–
Nin feito a propósito o que vou contar, pero así foi. Na miña casa polo Nadal nunca faltan agasallos en forma de libro, e un dos que recibín nestas últimas datas foi «Versos a Compostela». Editada por Alvarellos, trátase dunha obra que recompila diferentes poemas espallados nas publicacións de Rosalía de Castro e que teñen como protagonista a cidade de Santiago de Compostela. «Versos a Compostela» acompañounos nunha fin de semana de xaneiro, nas xa máis que típicas excursións á cidade. E léndoa, desde o comezo no traxecto en tren pero especialmente ao pasearmos polas rúas, pensei que sería interesante publicar na web unha reportaxe sobre esta obra. Unha reportaxe que non só fose recensión do libro, senón tamén proposta real de itinerario literario. Na cidade podemos percorrer numerosos puntos que teñen que ver coa vida e coa obra da poetisa galega, mais eu reparei en que a novidade desta achega sería a temática exclusivamente artística, sen mestura con datos biográficos e persoais. É dicir, a entrada que hoxe podes ler vén sendo un percorrido por todos eses recantos composteláns que a autora menciona nos seus poemas. É por que comecei eu dicindo que nin feito a propósito? Porque a oportunidade de elaborar a reportaxe fotográfica e redactar o texto coincidiu cunha data moi especial: o 23 de febreiro, que na Galicia é oficialmente o Día de Rosalía. Ano a ano, centros escolares, agrupacións culturais e institucións de toda a comunidade festexan neste día o nacemento da autora cun feixe de actividades. E velaquí vai a miña proposta para celebrarmos o 23-F: pasear, ler, evocar, imaxinar… con Rosalía en Compostela.
–
«Y en tanto… la llovizna, como todo / lo manso terca, sin cesar regaba / campos y plazas, calles y conventos / que iluminaba el son con rayo oblicuo / a través de los húmedos vapores, / blanquecinos a veces, otras negros.»
Poema Santa Escolástica en En las orillas del Sar (1884)
–
–
«Adiós, montes e prados, igrexas e campanas / adiós, Sar e Sarela cubertos de enramada (…)»
Poema Adiós en Follas Novas (1880)
–
O meu tren chegou a Compostela nunha xornada de moita chuvia, pero disque nesta cidade a chuvia é arte, daquela… Menos de 5 minutos a pé leva chegar ao parque Brañas do Sar desde a estación intermodal. Este espazo verde á beira do río Sar ofrece unha boa dose de natureza como primeira conexión coa pasaixe rosaliana. Desde Pontepedriña á Colexiata do Sar seguiremos o curso do río mentres lemos algúns dos poemas que a poetisa ambientou nesta contorna fluvial. O río Sar, o río Sarela; as fontes, os regatos… sempre presentes nos versos da escritora.
–
«Río abaixo está o moíño, / Compostela río arriba…»
Poema En Cornes en Follas Novas (1880)
–
–
«¡Calade, ouh ventos nouturnos; / calá, fonte da Serena, / que alá por cabo das Trompas / quero oír quén chega!»
Poema Sin terra en Follas novas (1880)
–
–
Desde a Colexiata do Sar subiremos unha rúa de forte pendente ata chegarmos ás rúas que circunvalan o casco histórico compostelán. É o momento de poñer rumbo a San Domingos de Bonaval camiñando cara a dereita. Polo camiño será parada obrigada a estampa da rúa das Trompas co convento de Belvís ao fondo. E en Bonaval, dentro da antiga igrexa monacal, visitar o panteón de galegos ilustres onde descansan os restos de Rosalía de Castro desde 1891.
–
«(…) Belvís, para min sempre o das fondas lembranzas; / Santo Domingo, en donde canto eu quixen descansa (…)»
Poema Adiós en Follas Novas (1880)
–
–
«Cruceiro de Ramírez que te ergues solitario / dos Agros na espranada, antre as rosas / dos campos»
Poema En Cornes en Follas Novas (1880)
–
–
Levamos camiñado dabondo e se cadra presta tomar un café para coller folgos. Comeza o itinerario máis sinxelo e recoñecido por todos nesta aventura. Fronte a igrexa de San Fiz de Solovio atoparemos o chamado cruceiro de Ramírez, trasladado por mor das obras do Ensanche a este novo espazo. Despois percorreremos a contorna do Obradoiro: o pazo de Fonseca, o antigo Hospital dos Reis Católicos e, por suposto, a grandiosa catedral. Xa non é libre a visita ao Pórtico da Gloria, unha mágoa porque non deberiamos fallar no ritual do Santo dos croques… Todos estes recunchos saen mencionados explicitamente nos versos da nosa protagonista. Camiñamos, lemos… e desfrutamos.
–
«La airosa puerta de Fonseca, muda, / me mostró sus estatuas y relieves / primorosos, encanto del artista; / y del gran Hospital, la incomparable / obra del genio, ante mis tristes ojos / en el espacio dibujóse altiva.»
Poema Santa Escolástica en En las orillas del Sar (1884)
–
–
«Santos e apóstoles, -¡védeos!- parece / que os labios moven, que falan quedo (…)»
Poema Na catedral en Follas Novas (1880)
–
–
«Cando entre as naves tristes e frías / de alto mural / cal elas fría, cal elas triste / ó ser da tarde vou a rezar / ¡que pensamentos loucos e estraños / á miña mente veñen e van!»
Poema Amigos vellos en Follas Novas (1880)
–
–
«¿Estarán vivos? ¿Serán de pedra / aqués sembrantes tan verdadeiros, / aquelas túnicas maravillosas, / aqueles ollos de vida cheos? / Vós que os vixeches de Dios ca axuda, / de inmortal nome Mestre Mateo, / xa que aí quedaches homildemente / arrodillado, falaime deso. / Mais co eses vosos cabelos rizos, / Santo dos Croques, calas… i eu rezo.»
Poema Na catedral en Follas Novas (1880)
–
«I as pedras quedan…, e cando eu morra, / ti, catedral, / ti, parda mole, pesada e triste, / cando eu non sea, / ti inda serás.»
Poema Amigos vellos en Follas Novas (1880)
–
Se xa temos feito o xantar, non sería mala idea facer a dixestión paseando pola Alameda ata chegarmos ao espectacular monumento homenaxe a Rosalía que luce antes da baixada ao Campus da USC. Mudamos agora a paisaxe porque é tempo de visitarmos San Lourenzo. E alí camiñaremos devagar entre os carballos co libro de Rosalía na man…
–
–
«Soplo mortal creyérase que había / dejado el mundo sin piedad desierto, / convirtiendo en sepulcro Compostela. / Que en la santa ciudad, grave y vetusta, / no hay rumores que turben importunos / la paz ansiada en la apacible siesta.»
Poema Santa Escolástica en En las orillas del Sar (1884)
–
–
«Ó mirar cál de novo nos campos / iban a abrocha-las rosas, / dixen: ¡En onde, Dios mío, / irei esconderme agora! / E pensei de San Lourenzo / na robreda silenciosa»
Poema San Lourenzo en Follas Novas (1880)
–
Cunha última parada rematariamos este roteiro: o antigo mosteiro de Conxo, hoxe hospital psiquiátrico. Para a miña desgraza, as inclemencias meteorolóxicas non permitiron a visita ao punto máis afastado desta aventura. Pero non me podo queixar. O 23-F quedou ben celebrado, non si? E como na historia da miña vida, aínda non sei a razón, os camiños lévanme sempre ata Compostela…
–
«Convidando a meditare, soan de Conxo as campanas»
Poema En Cornes en Follas Novas (1880)
–
«(…) Conxo, o do claustro triste i as soedades prácidas / San Lourenzo, o escondido, cal un niño entre as ramas»
Poema Adiós en Follas Novas (1880)
–
–
«Camiño, camiño branco, / non sei para dónde vas; / mais cada vez que te vexo, / quixera poderte andar. / Xa collas para Santiago, / xa collas para o Portal, / xa en San Adrés te deteñas, / xa chegues a San Cidrán, / xa, en fin, te perdas… ¿quen sabe / en dónde?, ¡que máis me dá!»
Poema Dende aquí vexo un camiño en Follas Novas (1880)
–
«Cal brétema espallada / polo Sur, na encanada / dispareceu o lindo cabaleiro, / i espesa nube de trebóns preñada, / partindo da sombrisa Compostela, / que no confín lexano se trasvía / cal se trasvé na tarde morimunda / a raia sin fulgor da noite fría, / veu contrubar a miña mente inxela.»
Poema O encanto da pedra chan en Follas Novas (1880)
–
–
«Ciudad extraña, hermosa y fea a un tiempo, / a un tiempo apetecida y detestada (…)»
Poema Santa Escolástica en En las orillas del Sar (1884)
–
ROSALÍA DE CASTRO. VERSOS A COMPOSTELA. ALVARELLOS EDITORA (2008).
–
mariaberini.es 